BỆNH ĐẠO ÔN TRÊN CÂY LÚA – CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG TRỪ HIỆU QUẢ
Bệnh đạo ôn được biết đến là một trong những loại dịch bệnh gây hại trên cây lúa làm ảnh hưởng đến năng suất cũng như chất lượng hạt lúa. Bệnh đạo ôn thường xuất hiện và phát triển mạnh trong điều kiện thời tiết có sương mù, âm u kéo dài, nhiệt độ tương đối thấp (20-25°C), độ ẩm không khí cao. Do đó, bệnh này thường phát sinh và phát triển mạnh vào vụ Đông Xuân. Tuy nhiên, trong những năm gần đây do hiện tượng biến đổi khí hậu, thời tiết thay đổi đột ngột nên chúng đã gây hại nhiều vụ lúa trong năm. Gây khó khăn cho bà con nông dân trong việc phòng trừ, làm ảnh hưởng sản lượng và chất lượng vụ lúa.
Hãy cùng Cánh Diều Việt tìm hiểu kĩ hơn về Bệnh đạo ôn trên cây lúa và cách phòng trừ sao cho hiệu quả nhé!
Nguyên nhân gây ra bệnh đạo ôn
Bệnh đạo ôn lúa do nấm có tên khoa học là Pyricularia oryzae gây ra.
Bào tử nấm tồn tại và tàn dư trên cây trồng, lúa chét, cỏ dại,… Bào tử của nấm này rất nhỏ, có thể phát tán, bay cao tầm 24-25 m. Đặc biệt, có tầm bay xa lên đến 10.000 m nhờ gió lây lan rất nhanh và rộng cho các ruộng xung quanh ruộng bị nấm bệnh này hại.
Nấm gây bệnh bằng cách tiết ra một số độc tố làm kìm hãm sự sinh trưởng của cây lúa. Chúng có khả năng biến dị cao, tạo ra nhiều tổ hợp chủng loại gây bệnh.
Loại nấm này cũng có khả năng lây qua các loại cây lương thực khác như lúa mì, lúa mạch, kê,… Ngoài ra, bào tử nấm còn tồn tại trên các ký chủ khác mọc quanh ruộng như cỏ dại, lúa ma, gốc rạ, lúa chét,… Gây khó khăn và thiệt hại về kinh tế, ảnh hưởng đến đời sống của bà con nông dân.
Mỗi năm, ước tính bệnh này gây thiệt hại lên lượng lúa đủ nuôi hơn 60 triệu người, diễn ra rộng trên 85 quốc gia trên thế giới, một con số khá khủng.
Vị trí gây hại, triệu chứng bệnh và cách nhận biết
Nấm bệnh đạo ôn gây hại trong suốt quá trình sinh trưởng và phát triển từ thời kỳ trổ mạ cho đến trổ chín của cây lúa. Nhưng thường có biểu hiện rõ nhất vào thời kỳ “lúa đang thì con gái” (lúa sắp đẻ nhánh, ra đòng) gây bệnh trên lá và gây bệnh trên cổ bông vào thời kỳ lúa trổ.
Trên lá: nấm bệnh hại chủ yếu ở thời kỳ mạ – đẻ nhánh, ra đòng, cổ bông và hạt. Giai đoạn đầu của bệnh, vết bệnh chỉ nhỏ như đầu mũi kim màu xanh xám (như bị nước sôi), sau đó chuyển dần sang màu nâu, rồi lan rộng thành dạng hình thoi, ở giữa màu nâu đậm, xung quanh màu xám trắng. Nếu không diệt trừ kịp thời, bệnh nặng nhiều vết liên kết lại với nhau tạo thành từng mảng lớn dẫn đến khô lá, cháy lá.
Trên thân: các vết nấm bệnh màu nâu bao quanh các đốt thân làm đốt thân khô và teo lại. Dần dần các đốt thân bị mục, gãy gốc. Ngoài ra, chúng còn làm cản trở quá trình vận chuyển chất dinh dưỡng từ cây lúa lên nuôi bông, hạt,…
Trên cổ bông (cổ gié): Cũng giống như biểu hiện bệnh trên lá, lúc đầu trên cổ bông chỉ xuất hiện vết nhỏ màu xám sau đó lan ra và chuyển dần sang màu nâu. Việc bị tấn công trên cổ bông làm tắt mạch dẫn cản trở quá trình vận chuyển chất dinh dưỡng, nước từ cây lúa lên nuôi bông, hạt gây thối bông, lép hạt.
Trên hạt: vết bệnh màu nâu tâm màu xám trắng xuất hiện trên vỏ trấu, làm hạt lúa bị lép lửng. Nếu bệnh xuất hiện sớm, bệnh sẽ nhiễm vào hạt làm hạt lép hoàn toàn. Gây ảnh hưởng đến chất lượng hạt. Hạt giống bị bệnh là nguồn lây nhiễm bệnh sang mùa vụ khác nếu không được kiểm tra và xử lý kịp thời.
Điều kiện phát sinh, phát triển của nấm bệnh
Điều kiện thời tiết khí hậu
Thời tiết âm u kéo dài, chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm cao, có sương mù, nhiệt độ thấp và độ ẩm không khí cao là điều kiện thuận lợi để nấm bệnh đạo ôn phát sinh và phát triển mạnh. Do điều kiện thời tiết khí hậu như vậy nên chúng thường phát triển mạnh vào vụ Đông Xuân.
Các yếu tố nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm không khí rất quan trọng đối với sự phát triển của nấm. Ở nhiệt độ 24°C, độ ẩm không khí bão hòa (90-95%) là điều kiện thuận lợi nhất để nấm xâm nhập và phát triển ở cây lúa.
Với điều kiện khí hậu ở phía Bắc bào tử nấm hầu như có quanh năm với đỉnh điểm từ tháng 4 đến tháng 5 và từ tháng 11 đến tháng 12.
Điều kiện thổ nhưỡng, phân bón
Chân ruộng trũng, khó thoát nước, giàu mùn, đất khô cằn, giữ nước kém. Các điều kiện này làm tăng khả năng phát sinh và phát triển của nấm bệnh đạo ôn.
Phân đạm đóng vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của cây trồng. Tuy nhiên nếu bón không đúng thời điểm, bón quá nhiều phân đạm lúa xanh đậm, rậm rạp gặp điều kiện thuận lợi bệnh phát sinh rất nhanh và gây hại nặng. Ngoài ra, việc bón phân kali trên nền đạm cao làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh hơn so với bón kali trên nền đạm thấp. Bón phân khi cây còn non cũng dễ gây chết cây và nhiễm bệnh.
Thay vào đó, nên bón thêm phân silic để tăng khả năng chống bệnh của cây lúa. Ruộng có cỏ dại nhiều tăng khả năng nhiễm bệnh.
Giống lúa
Tùy thuộc vào đặc tính và giống lúa mà có mức độ nhiễm bệnh khác nhau. Những giống lúa nhiễm nặng vừa là nguồn phát sinh vừa là nguồn lây lan hàng loạt, hình thành dịch bệnh trên đồng ruộng. Những giống lúa nhiễm nặng hiện nay như J02, BC15, TBR225, Jasmine 85, Nàng Hoa 9, nếp,…
Những giống lúa chống chịu bệnh tốt như Đài thơm 8, ST 24, ST 25,… thường có tỉ lệ SiO2/N cao, chứa nhiều polyphenol, đẻ nhánh tập trung, ống rơm dày, lá cứng.
Chu trình phát triển và đặc tính sinh học của bệnh
Chu trình phát triển của bệnh đạo ôn trên lúa
Khi gặp điều kiện thuận lợi thì chỉ sau 24h kể từ khi tiếp xúc với cây lúa, bào tử nấm sẽ nảy mầm và xâm nhập vào bên trong mô cây lúa.
Khoảng 2 ngày sau vị trí bị tấn công xuất hiện vết chấm kim nhỏ có màu trắng xám bên trong và màu nâu bên ngoài. Từ 5-7 ngày sau khi xâm nhập, nấm liên tục nảy mầm sinh sản, mỗi vết bệnh phóng thích lên đến 2000-6000 bào tử/ngày.
Bào tử nảy mầm tốt nhất ở nhiệt độ 24-28°C và có giọt nước đọng, sương mù tối thiểu 4 giờ trên phiến lá nằm ngang (giai đoạn mạ, cuối đẻ nhánh, đòng trỗ), trên cổ áo lá (giai đoạn đòng, trổ), trên cổ bông, gié và hạt (giai đoạn “chia vè”, trỗ, chín sữa, chín sáp).
Tốc độ lây lan rất nhanh nếu không diệt trừ kịp thời có thể hư hại cả đồng ruộng.
Một số biện pháp phòng trừ tổng hợp
Biện pháp giống
Không gieo trồng giống nhiễm bệnh vụ trước
Không nên gieo trồng giống nhiễm bệnh, tuyệt đối không lấy hạt giống lúa từ những ruộng đã bị bệnh đạo ôn để làm giống cho vụ sau. Việc này có thể dẫn đến vụ tới sẽ vẫn mắc bệnh đạo ôn, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng vụ mùa,
Chọn giống có gen kháng bệnh đạo ôn tốt
Một số giống có gen kháng bệnh tốt như ST24, ST25,… có khả năng chịu phèn, chịu mặn và chống chịu sâu bệnh cực tốt. Tuy nhiên, hiện nay do các giống chất lượng cao như ST được đem đi xuất khẩu chỉ có thể kháng tạm thời hoặc ít kháng, tùy thuộc vào điều kiện từng vùng và cách chăm sóc của bà con nông dân.
Xử lý giống trước khi gieo sạ
- Xử lý hạt giống bằng nước 3 sôi 2 lạnh (khoảng 54°C) trong 10 phút.
- Xử lý bằng chất hóa học kích kháng đối với bệnh đạo ôn như Chitosan, Đồng Clorua, Acid benzoic,…
- Xử lý bằng vi sinh vật như dòng nấm EA105 và EA106 tạo ra acid jasmonic (JA) và ethylene (ET) là 2 chất kích kháng đối với bệnh đạo ôn. Acid jasmonic (JA) và ethylene (ET) sẽ được chuyển từ rễ lên lá để tạo ra kích kháng ở lá lúa.
- Xử lý giống bằng cách trộn giống với nước muối 15%.
Mục đích của việc xử lý giống trước khi gieo sạ
- Giúp hạt giống nảy mầm nhanh, mạnh, ra rễ sớm và dễ bắt đất. Tăng cường khả năng chống chọi với các yếu tố bất lợi lúc mới xuống sạ như thiếu nước, mưa to, nhiệt độ bất thường quá nóng hoặc quá lạnh
- Cây lúa lớn lên sinh trưởng tốt có khả năng chịu mặn, phèn, ngập úng tốt.
- Tăng cường hệ thống vi sinh vật cố định đạm, phân giải lân, phóng thích kali ở rễ giúp bổ sung dinh dưỡng cho cây sinh trưởng tốt
Dự tính trước các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng
Kiểm tra, khảo sát, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng của cây lúa:
- Nguồn lây bệnh
- Điều kiện thời tiết khí hậu
- Đất đai thổ nhưỡng
- Hệ thống thoát nước
- Hệ thống tưới tiêu
- Phân bón
- Giống lúa
- Khả năng sinh trưởng của cây
Biện pháp canh tác
- Trước khi gieo trồng vụ mới, bà con nên vệ sinh đồng ruộng, dọn sạch tàn dư, cỏ dại quanh bờ và mương tưới, xới đất cày vùi kỹ các gốc rạ,…
- Khi gieo, sạ thưa vừa phải, không nên gieo quá dày, trung bình 100-120kg/ha. Tại địa phương, không nên gieo cấy một loại giống trên diện tích quá lớn. Bố trí thời vụ hợp lý, bón phân đúng cách. Đồng thời ứng dụng các hệ thống canh tác lúa cải tiến (SRI) như cấy thưa, cấy 1 dành, bón giảm đạm,… Mục đích nhằm cho cây lúa khỏe, tăng khả năng chống chịu.
- Khi bón phân không nên bón quá nhiều phân đạm, đặc biệt là thời kỳ cuối đẻ nhánh và trước sau trỗ bông. Biểu hiện lúa bị thừa đạm đó là lá có màu xanh đậm, phiến lá trĩu xuống chứ không thẳng đứng). Thêm vào đó, không bón kali trên nền đạm cao. Bà con nên dựa vào bảng màu so màu lá lúa để bón cân đối giữa đạm, lân và kali (N-P-K). Tăng cường bổ sung Canxi, Silic để lúa cứng cây (thành lóng dày, bẹ lúa ôm sát lóng), lá lúa dày hướng thẳng đứng, có sức chống chịu với sâu bệnh tốt.
- Thăm khám, kiểm tra ruộng lúa thường xuyên để kịp thời phát hiện, đưa ra các biện pháp phòng trị sâu bệnh hiệu quả và kịp thời. Chủ động phòng bệnh trước khi thấy điều kiện thuận lợi cho nấm bệnh đạo ôn phát triển. Vạch lá lúa ra để quan sát, nếu thấy vết bệnh đạo ôn mới chớm xuất hiện thì phun thuốc ngay. Trong trường hợp phát hiện có bệnh cộng với điều kiện thời tiết thuận lợi cho bệnh (nhiệt độ thấp, trời âm u, đêm và sáng sớm có sương mù, độ ẩm không khí cao), bà con nông dân không được để ruộng lúa khô cạn, ngưng bón phân đạm, đồng thời tiến hành phun xịt thuốc kịp diệt trừ nấm bệnh đạo ôn.
Biện pháp hóa học
Khi sử dụng thuốc hóa học thì hoạt chất và thuốc thương phẩm phải nằm trong Danh mục thuốc bảo vệ thực vật được phép sử dụng tại Việt Nam. Nên phun theo nguyên tắc 4 đúng: đúng thuốc, đúng nồng độ liều lượng, đúng lúc và đúng cách. Nhằm diệt trừ sâu bệnh một cách hiệu quả và kịp thời.
Lưu ý, khi sử dụng diệt trừ bệnh đạo ôn nên sử dụng thuốc đặc trị nấm bệnh này, không dùng thuốc phổ rộng (có tác dụng lên nhiều loại nấm bệnh khác nhau nhưng không đặc trị cho từng loại) hoặc dùng dưới liều quy định. Mục đích của việc này để diệt trừ nấm bệnh một cách triệt để, tránh bệnh phát triển dai dẳng, mau tái phát và đặc biệt là gặp phải hiện tượng “lờn” thuốc đối với nấm.
Hiện nay, với công nghệ khoa học phát triển ra đời nhiều thuốc được tổng hợp với hoạt chất kháng bệnh tốt hơn mà lại ít độc hại hơn các loại thuốc thế hệ cũ từ nhiều năm trước. Hiệu quả phòng trị tốt, không cần phải phun nhiều lần gây lãng phí và tiềm tàng nguy cơ tồn dư thuốc BVTV trên cây trồng cao gián tiếp gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người.
Cách xử lý bệnh đạo ôn trên từng vị trí nhiễm bệnh
Trên mạ: Bà con nên xử lý kĩ hạt giống với các giống nhiễm nặng. Nên gieo thưa, che phủ ni lông, rơm rạ để chống rét. Giai đoạn này không nên bón đạm cho mạ để cây khỏe mạnh, chống chịu tốt với bệnh hơn (nếu bón cây còn yếu dễ bị “xót” dẫn đến chết non hoặc bị nấm bệnh đạo ôn tấn công). Thăm ruộng mạ thường xuyên, rà soát nếu có bệnh còn kịp thời xử lý.
Trên lúa:
Cũng như bệnh đạo ôn trên mạ thì bệnh trên lá cũng cần phải kiểm tra đồng ruộng thường xuyên, theo dõi diễn biến của bệnh, những giống nhiễm nặng (J02, BC15,…) cần được chú ý hơn. Đặc biệt cây bị bón thừa đạm, lá xanh đậm, lá nằm ngang, rậm rạp, ruộng đã từng bị nhiễm bệnh ở vụ trước,…
Bà con cần phải phun thuốc khi số lá lúa bị bệnh >5% tổng diện tích, cần cắt dọn các lá bị bệnh trước khi phun thuốc. Sau phun thuốc 5-7 ngày, tiến hành kiểm tra đồng ruộng nếu còn vết bệnh cấp tính phải phun lại lần 2, lần 3.
Đảm bảo phun đều từ lá, thân đến bẹ lá, gốc lúa đều được tiếp xúc với thuốc, ngấm đều nhằm diệt trừ triệt để bệnh đạo ôn
Đối với bệnh đạo ôn trên cổ bông: cần phải kiểm tra, thăm ruộng thường xuyên, đặc biệt cần chú ý ở giai đoạn lúa “thì con gái” đòng già, “chia vè”, chuẩn bị trỗ bông, chín sữa và các giống nhiễm nặng, diện tích lúa từng bị nhiễm bệnh đạo ôn ở mùa trước, đạo ôn lá gây hại.
Tiến hành phun thuốc khi số lá đòng hoặc cổ áo lá áp đòng hoặc cổ bông bị nhiễm bệnh ≥ 1% tổng số.
Trong trường hợp này, cần chú ý đến thời điểm phun. Bà con nên tranh thủ phun ngừa vào thời điểm trước và sau trổ bông, nên phun vào lúc chiều tối trời mát để khỏi ảnh hưởng đến việc trổ bông phơi mào.
Một số lưu ý khi phun thuốc phòng trừ bệnh đạo ôn
Bà con nên phun vào thời điểm sáng sớm hoặc chiều mát, tránh thời điểm 8-10 giờ sáng khi lúa mở vỏ trấu để thụ phấn. Trong trường hợp gặp điều kiện thời tiết thuận lợi cho nấm phát triển như âm u, mưa phùn, sương mù, độ ẩm không khí cao, lúa xanh đậm thì cần phun nhắc lại từ 2 đến 3 lần, mỗi lần cách nhau từ 5-7 ngày.
Đặc biệt, tuyệt đối không bón thêm phân đạm trong giai đoạn này.
Các thuốc sử dụng đặc trị bệnh đạo ôn có hoạt chất Tricyclazole (Beam 75WP, Bamy 75WP, Kabim 30WP, Kasai-S 92SC, Flash 75WP, Filia 525SE, Bemsuper 200WP, 500SC, 750WG, 750WP…), Isoprothiolane (Vifusi 40 EC, Fuji-One 40 EC, 40WP, Fuel- One 40EC, Funhat 40EC, 40WP,…), đặc biệt là sử dụng kết hợp 2 hoạt chất tăng khả năng kháng nấm hiệu quả cao hơn: Isoprothiolane+Tricyclazole (Bump 600WP, 650WP, 800WP, Kabum 650WP, 800WP,…)
Giải pháp sử dụng máy bay phun thuốc phòng trừ bệnh đạo ôn trên cây lúa
Ở thời đại công nghệ 4.0 hiện nay, con người đã cho ra đời dòng máy bay không người lái phun thuốc. Đã và đang được sử dụng rộng rãi trên nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Máy bay phun thuốc được xem như ngọn cờ đầu của nền nông nghiệp kỹ thuật số.
Việc sử dụng máy bay phun thuốc BVTV để diệt trừ sâu bệnh trên cây trồng nói chung và bệnh đạo ôn trên cây lúa nói riêng cực kì hiệu quả và nhanh chóng. Sử dụng máy bay phun thuốc trừ sâu bệnh được xem là biện pháp hữu hiệu và tối ưu nhất hiện nay.
Nhờ vào hệ thống phun sương và quạt gió hiện đại giúp thuốc ngấm đều vào từng mặt lá lúa, gốc cây, cổ bông lúa. Qua đó, giúp diệt trừ sâu bệnh một cách hiệu quả và nhanh chóng.
Máy bay Drone phun thuốc trừ sâu có thể hoạt động vào cả ban ngày lẫn ban đêm, bất kể dưới trời mưa hay trời nắng gắt với điều kiện không có gió hoặc gió nhẹ.
Nhờ vào những tiện ích trên của máy bay không người lái phun thuốc mà bà con nông dân có thể diệt trừ sâu bệnh nói chung và bệnh đạo ôn nói riêng một cách hiệu quả và triệt để.
Máy bay Drone phun thuốc được điều khiển thông qua một thiết bị di động, người lái không cần lội ruộng, giẫm đạp lên lúa, trèo đồi, không tiếp xúc trực tiếp với thuốc trừ sâu. Có chế độ pha thuốc chính xác giúp phun đúng nồng độ liều lượng cho phép. Tránh được tình trạng tồn dư thuốc trên cây lúa và không ngấm sâu vào đất
Qua đó, không gây ảnh hưởng tới môi trường và sức khỏe của người dân.
Ngoài ra, sử dụng máy bay Drone phun thuốc còn giúp tiết kiệm tiền thuê nhân công, tiền thuốc và nước nhờ vào sự thông minh và nhanh chóng của nó.
Kết luận
Tình trạng lúa bị bệnh đạo ôn khá là phổ biến, vì vậy bà con phải thường xuyên kiểm tra đồng ruộng, tưới tiêu, bón phân hợp lí,… Nhằm hạn chế nấm bệnh đạo ôn tấn công. Bà con nên liên hệ tới cán bộ khuyến nông, cán bộ hợp tác xã, cán bộ Bảo vệ thực vật tùy vào điều kiện cụ thể để kịp thời xử lý sao cho hiệu quả và triệt để. Đồng thời, nếu có điều kiện bà con nên đầu tư thêm các loại máy móc như máy bay phun thuốc, chỉ mất vốn đầu tư ban đầu nhưng lợi ích kinh tế về sau (có thể cho các hộ gia đình khác thuê dịch vụ).
