Sâu Bệnh Hại Cây Ăn Quả: Nhận Biết & Phòng Trừ Hiệu Quả

Sâu bệnh hại cây ăn quả là thách thức lớn với bà con khi chăm sóc các cây ăn quả có giá trị như cam, bưởi, xoài, nhãn, sầu riêng… Cánh Diều Việt mang đến giải pháp thực tế, giúp bạn nhận diện và xử lý hiệu quả để bảo vệ mùa màng, tăng lợi nhuận bền vững với công nghệ hiện đại, kỹ thuật đơn giản và kiến thức hữu ích.

Dưới đây chúng tôi tổng hợp 20 loại sâu bệnh phổ biến trên cây ăn quả tại Việt Nam, từ vùng Việt Yên (300 ha, 70% cây có múi) đến các vườn xoài, nhãn, sầu riêng ở miền Đông và Tây Nguyên, gồm 10 sâu hại và 10 bệnh hại, kèm cách xử lý thực tiễn để bạn áp dụng ngay tại vườn.

Top 10 loại sâu hại cây ăn quả thường gặp

Sâu đục quả

Sâu đục quả (Conopomorpha sinensis) là ấu trùng của bướm nhỏ, dài 8-12mm, màu trắng ngà, đầu nâu đen, tấn công quả non của nhãn, vải, xoài. Bướm trưởng thành dài 5-7mm, cánh xám, đẻ 30-50 trứng trên vỏ quả. Sâu non đục lỗ 1-2mm vào quả, ăn thịt quả tạo đường hầm dài 3-5cm bên trong, khiến quả thối, rụng sớm, gây mất 20-40% năng suất từ tháng 5-8.

Cách phòng trừ: Quan sát quả non từ tháng 5 để phát hiện lỗ đục. Bao quả bằng túi nilon chuyên dụng (10x15cm) khi quả đậu 2-3cm để ngăn bướm đẻ trứng. Phun Regent 0,1% (20ml hòa 8 lít nước) khi quả non mới xuất hiện sâu, nhắm vào tán cây, lặp lại sau 10 ngày nếu cần, cách ly 14 ngày trước thu hoạch.

Ruồi đục quả

Ruồi đục quả có thân dài 5-7mm, màu vàng nâu, cánh trong suốt với vệt nâu nhạt, thường xuất hiện quanh quả già của xoài, nhãn, sầu riêng. Ruồi cái dùng vòi đâm vào vỏ quả, đẻ 20-30 trứng trắng nhỏ bên trong. Ấu trùng nở ra, dài 3-5mm, màu trắng kem, ăn thịt quả tạo các lỗ thối nâu, mùi hôi, khiến quả rụng nhanh trong 3-5 ngày, gây thiệt hại lớn vào mùa chín.

Cách phòng trừ: Treo bẫy sinh học bằng chai nhựa chứa methyl eugenol (10ml/chai, pha với 50ml nước), đặt 10-15 bẫy/ha, kiểm tra và thay dung dịch 2 tuần/lần. Thu gom quả rụng hàng ngày, cho vào bao kín rồi chôn sâu 50cm. Phun Sherpa 0,2% (500 lít/ha) khi quả bắt đầu chín, phun đều quanh tán, cách ly 7 ngày trước thu hoạch.

Sâu vẽ bùa

Sâu vẽ bùa (Phyllocnistis citrella) là côn trùng nhỏ dài 2mm, thân xám nhạt, cánh mỏng như bướm, hoạt động ban đêm. Chúng đẻ trứng dưới mặt lá non của cam, bưởi, quýt, mỗi trứng nhỏ li ti màu trắng đục. Sâu non nở ra, dài 1-2mm, màu vàng nhạt, đục vào biểu bì lá tạo đường hầm trắng ngoằn ngoèo dài 5-10cm, khiến lá xoăn, rụng sớm, cây kém phát triển. Gây hại quanh năm, mạnh nhất từ tháng 2 đến tháng 10, dễ làm cây nhiễm thêm bệnh loét.

Cách phòng trừ: Quan sát lá non hàng tuần, nhất là sau mưa, để phát hiện đường hầm. Thu gom lá bị hại, cho vào bao kín rồi đốt hoặc chôn sâu 30cm để tránh lây lan. Phun thuốc sinh học Bacillus thuringiensis (20g hòa 10 lít nước) vào chiều mát, nhắm vào mặt dưới lá khi sâu non mới xuất hiện. Nếu mật độ cao, dùng Karate 2.5EC (20ml/10 lít nước), phun 2 lần cách nhau 7 ngày, cách ly 10 ngày trước thu hoạch.

Bọ xít xanh

Bọ xít xanh (Rhynchocoris humeralis) dài 2-3cm, thân xanh lục sáng, chân mảnh, có mùi hôi đặc trưng khi bị đe dọa. Chúng chích hút dịch quả non của xoài, nhãn, cam vào sáng sớm hoặc chiều mát, để lại vết chích nhỏ màu nâu với quầng vàng xung quanh. Quả non bị hại vàng, chai cứng, rụng sau 2-3 ngày; quả lớn thối dần, giảm giá trị thương phẩm.

Cách phòng trừ: Tỉa cành định kỳ, giữ tán thoáng để giảm nơi trú ẩn. Dùng bẫy đèn UV (1 bẫy/500m²) vào ban đêm để bắt trưởng thành, kiểm tra và vệ sinh bẫy mỗi sáng. Phun Confidor 0,1% (20ml hòa 8 lít nước) khi phát hiện 5-10 con/ha, phun đều mặt dưới lá và quả, lặp lại sau 10 ngày nếu cần, cách ly 14 ngày trước thu hoạch.

Rầy chổng cánh

Rầy chổng cánh (Diaphorina citri) nhỏ 3-4mm, thân nâu xám, cánh trong suốt chổng lên khi đậu, hút nhựa đọt non, lá non của cam, bưởi từ tháng 2 đến tháng 11. Mỗi con đẻ 50-100 trứng vàng nhỏ trên chồi non, ấu trùng màu cam nhạt, tụ tập mặt dưới lá. Chúng truyền vi khuẩn gây bệnh vàng lá gân xanh, làm cây suy yếu, lá rụng, quả nhỏ dần.

Cách phòng trừ: Trồng xen cây ổi (1 cây/50m²) để xua rầy tự nhiên, cắt tỉa chồi bệnh để đốt. Nuôi kiến vàng bằng cách đặt tổ nhân tạo (1 tổ/100m²) để diệt rầy. Phun Trebon 0,2% (500 lít/ha) vào đợt lộc non, nhắm vào mặt dưới lá, lặp lại sau 7 ngày. Với cây bệnh nặng, tiêm Tetracyclin (10ml hòa 100ml nước) vào thân, cách ly 15 ngày.

Câu cấu

Câu cấu (Hypomeces squamosus, Platymycterus sieversi) là bọ cánh cứng, dài 5-10mm (loại nhỏ) hoặc 15-20mm (loại to), màu nâu xám, phủ lông mịn. Chúng ăn lá non, quả non của xoài, nhãn, vải, để lại vết cắn lởm chởm. Loại nhỏ sinh sản nhanh sau mưa, mỗi con cái đẻ 100-150 trứng, gây rụng quả hàng loạt, giảm năng suất năm sau nếu phá hoại lộc thu.

Cách phòng trừ: Quan sát sau mưa 2-3 ngày để phát hiện sớm. Thu gom lá, quả bị hại, cho vào bao kín rồi đốt. Phun Bacillus thuringiensis (20g/10 lít nước) khi mật độ thấp, nhắm vào tán cây buổi chiều. Nếu thành dịch (20-30 con/cây), dùng Polytrin 0,2% (20ml/8 lít nước), phun 2 lần cách nhau 10 ngày, cách ly 14 ngày.

Nhện đỏ

Nhện đỏ nhỏ 0,5mm, màu đỏ cam, tám chân, di chuyển nhanh dưới mặt lá của cam, xoài, nhãn. Chúng hút nhựa, tạo chấm trắng li ti, sau đó lá vàng, quả sần sùi, rụng sớm. Phát triển mạnh mùa khô (trên 30°C), mỗi con đẻ 20-50 trứng, gây hại lớn trong 2-3 tuần nếu không kiểm soát.

Cách phòng trừ: Tưới nước giữ ẩm mùa khô, giảm điều kiện cho nhện. Nuôi bọ rùa (10-15 con/cây) để diệt nhện tự nhiên. Phun Kumulus 80 DF (20g/8 lít nước) khi phát hiện chấm trắng, nhắm mặt dưới lá, lặp lại sau 7 ngày, cách ly 10 ngày.

Rệp sáp

Rệp sáp dài 2-4mm, thân trắng đục, phủ lớp sáp như bột, bám trên lá, chồi, quả của cam, xoài, sầu riêng. Chúng hút nhựa, tiết chất ngọt thu hút kiến, làm lá xoăn, quả méo mó, rụng sớm. Mỗi con đẻ 50-100 trứng, lan nhanh trong mùa ẩm 25-30°C.

Cách phòng trừ: Rửa lá bằng nước xà phòng loãng (50ml/10 lít nước) để loại rệp. Cắt cành bị hại nặng để đốt. Phun Bassa 0,2% (20ml/8 lít nước) buổi sáng, nhắm vào nơi rệp tụ, lặp lại sau 10 ngày, cách ly 14 ngày.

Sâu đục thân

Sâu đục thân dài 10-15mm, màu nâu đậm, đầu đen, đục lỗ 2-3mm vào thân sầu riêng, xoài, nhãn, vải.. Chúng tạo đường hầm dài 5-10cm trong gỗ, làm mùn gỗ rơi ra, cây yếu, lá vàng, chết cành sau 1-2 tháng nếu không xử lý.

Cách phòng trừ: Kiểm tra thân cây hàng tháng, phát hiện lỗ đục. Dùng dây thép nhỏ luồn vào lỗ giết sâu. Phun Cypermethrin 0,1% (20ml/8 lít nước) quanh thân, lặp lại sau 10 ngày, cách ly 14 ngày.

Sâu cuốn lá

Sâu cuốn lá dài 10-12mm, màu xanh nhạt, cuốn lá cam, bưởi, vải bằng tơ trắng, ăn phần thịt lá bên trong. Lá bị cuốn khô, rụng sớm, cây giảm quang hợp, ra quả ít. Mỗi con đẻ 30-50 trứng, gây hại mạnh từ tháng 3-9.

Cách phòng trừ: Cắt lá cuốn để đốt hàng tuần. Phun Bacillus thuringiensis (20g/10 lít nước) khi sâu mới xuất hiện, nhắm vào tán cây. Nếu nặng, dùng Regent 0,1% (20ml/8 lít nước), phun 2 lần cách 7 ngày, cách ly 10 ngày.

10 loại bệnh hại phổ biến trên cây ăn quả

Bệnh thán thư

Bệnh thán thư do nấm Colletotrichum, tạo đốm đen 2-5mm trên lá, hoa, quả xoài, nhãn, lan rộng trong mùa mưa (độ ẩm 80-95%). Đốm ban đầu nhỏ, màu nâu xám, sau đen bóng, khiến hoa khô nâu, quả non rụng, quả lớn thối đen từ vỏ vào thịt, mất 30-50% năng suất.

Cách phòng trừ: Tỉa cành sau mưa, giữ tán thoáng, giảm độ ẩm. Thu gom lá, hoa, quả rụng để chôn sâu 50cm. Phun Carmanthai 80WP (25g hòa 8 lít nước) vào đầu mùa mưa, nhắm vào tán cây, lặp lại sau 7-10 ngày nếu đốm lan rộng, cách ly 10 ngày.

Bệnh vàng lá gân xanh

Bệnh vàng lá gân xanh (Greening) do vi khuẩn Liberobacter asiaticum từ rầy chổng cánh, ảnh hưởng cam, bưởi, quýt. Lá vàng dần từ mép vào trong, gân nổi xanh đậm, dày lên, dài 5-10cm, quả nhỏ 2-3cm, méo mó, chín không đều. Cây yếu, rụng lá, chết sau 1-2 năm.

Cách phòng trừ: Diệt rầy bằng Trebon 0,2% (500 lít/ha), phun mặt dưới lá đợt lộc non, lặp lại sau 7 ngày. Cắt cành bệnh (dài 20-30cm từ vết vàng) để đốt. Tiêm Tetracyclin (10ml hòa 100ml nước) vào thân cây nặng, bón Sitto-V Siêu Kẽm (15-20 kg/ha), cách ly 15 ngày.

Bệnh chảy gôm, thối rễ

Bệnh chảy gôm do nấm Phytophthora (citrophthora, parasitica), gây xì mủ vàng-nâu dài 10-20cm ở thân cam, bưởi, rễ thối đen, mềm nhũn, có mùi hôi. Lá vàng từ gốc lên ngọn, rụng dần, cây chết trong 6-12 tháng nếu đất úng mùa mưa (25-30°C).

Cách phòng trừ: Đảm bảo đất thoát nước, lên luống cao 20-30cm. Cạo sạch vết xì mủ đến phần gỗ lành, quét Aliette 80WP (10-15ml hòa 85-90ml nước) lên vết cạo. Phun Ridomil Gold 68WP (25g/8 lít nước) quanh gốc, lặp lại sau 7-10 ngày nếu rễ còn thối, cách ly 14 ngày.

Bệnh đốm đen

Bệnh đốm đen do nấm Diaporthe citri, tạo đốm xám 3-5mm trên quả non cam, bưởi, lan rộng thành mảng 1-2cm trong mùa mưa. Đốm ban đầu nhỏ, sau lõm xuống, vỏ quả chai sượng, rụng sớm hoặc chín ép, giảm 20-30% năng suất nếu không xử lý.

Cách phòng trừ: Xẻ rãnh thoát nước rộng 30cm quanh gốc. Thu gom quả bệnh, chôn sâu 50cm để tránh lây lan. Phun Bemyl 50WP (20g hòa 8 lít nước) khi đốm mới xuất hiện, nhắm vào quả non, lặp lại sau 10 ngày nếu mưa kéo dài, cách ly 10 ngày.

Bệnh sẹo (ghẻ nhám)

Bệnh sẹo do nấm Elsinoe fawcetti, tạo mụn ghẻ nâu 2-3mm trên lá, quả cam, bưởi, quýt, lan thành mảng sần sùi 5-10cm trong mùa mưa (25-30°C). Lá cong, rụng sớm, quả xấu, vỏ dày, mất giá trị thương phẩm, giảm 15-25% năng suất.

Cách phòng trừ: Chọn giống sạch bệnh, vệ sinh vườn, tỉa cành thoáng. Phun Kumulus 80DF (20g hòa 8 lít nước) sau đợt lộc hoặc khi quả đậu 2-3cm, nhắm vào mặt dưới lá và quả, lặp lại sau 10 ngày nếu mụn lan, cách ly 10 ngày.

Bệnh mốc sương

Bệnh mốc sương do nấm Phytophthora, tạo lớp mốc trắng trên quả nhãn, vải, lan rộng trong mùa ẩm (độ ẩm trên 90%). Quả thối mềm, thịt quả nâu đen, rụng sớm, mất 30-40% năng suất nếu không xử lý khi mưa kéo dài.

Cách phòng trừ: Tỉa cành, giảm độ ẩm trong vườn. Thu gom quả bệnh để chôn sâu 50cm. Phun Ridomil Gold 68WP (25g/8 lít nước) khi mốc xuất hiện, nhắm vào quả, lặp lại sau 7 ngày nếu ẩm cao, cách ly 14 ngày.

Bệnh loét miệng hà

Bệnh loét miệng hà do vi khuẩn Xanthomonas citri, tạo vết loét 2-5mm trên lá, quả cam, bưởi, có quầng vàng xung quanh. Vết loét nứt, rỉ nước, lan rộng trong mùa mưa, làm lá rụng, quả thối, giảm 20-30% năng suất.

Cách phòng trừ: Tỉa cành thoáng, tránh nước đọng trên lá. Phun Copper Oxychloride (20g/8 lít nước) khi vết loét mới xuất hiện, nhắm vào tán cây, lặp lại sau 10 ngày, cách ly 10 ngày.

Bệnh tàn lụi (Tristeza)

Bệnh tàn lụi do virus Closterovirus từ rầy mềm, làm lá cam, bưởi vàng, rụng sớm, thân khô, quả nhỏ 1-2cm, rụng 50-70% trong 1-2 năm. Cây chết dần từ ngọn xuống gốc, phổ biến trên cây ghép.

Cách phòng trừ: Diệt rầy mềm bằng Confidor 0,1% (20ml/8 lít nước), phun đợt lộc non. Cắt cây bệnh nặng để đốt, trồng lại bằng giống sạch. Bón NPK 16-16-8 (15-20 kg/ha) để tăng sức đề kháng, cách ly 15 ngày.

Bệnh thối nhũn

Bệnh thối nhũn do nấm Rhizopus, làm quả xoài, sầu riêng thối mềm, có mùi hôi, lớp mốc xám phủ bề mặt. Quả rụng sớm, lan nhanh trong mùa mưa, mất 40-60% năng suất nếu không xử lý.

Cách phòng trừ: Thu gom quả rụng để chôn sâu 50cm. Phun Daconil 75WP (20g/8 lít nước) khi quả bắt đầu thối, nhắm vào tán cây, lặp lại sau 7 ngày nếu ẩm cao, cách ly 10 ngày.

Bệnh phấn trắng

Bệnh phấn trắng do nấm Oidium, tạo lớp bột trắng trên lá, quả non xoài, nhãn, lan rộng trong mùa ẩm 25-30°C. Lá khô, quả rụng, giảm 20-40% năng suất, ảnh hưởng chất lượng quả.

Cách phòng trừ: Tỉa cành thoáng, giảm độ ẩm. Phun Topsin M 70WP (20g/8 lít nước) khi bột trắng xuất hiện, nhắm vào lá non, lặp lại sau 10 ngày, cách ly 10 ngày.

Cây bị sâu bệnh có những biểu hiện gì?

Cây bị sâu bệnh thường có dấu hiệu rõ: lá vàng, đốm nâu, đường hầm (sâu vẽ bùa), quả thối, sần sùi (bệnh thán thư, đốm đen), thân xì mủ, rễ thối (bệnh chảy gôm), hoa khô, rụng (sâu ăn bông). Quan sát kỹ từng bộ phận giúp bạn nhận diện sớm và xử lý đúng.

Khi nào sâu bệnh phát triển thành dịch?

Sâu bệnh dễ thành dịch vào mùa mưa (25-30°C, độ ẩm 80-95%) với nấm thán thư, chảy gôm; mùa khô (trên 30°C) với nhện đỏ; mùa xuân, đầu mưa với rầy chổng cánh. Vườn dày, vệ sinh kém làm sâu bệnh lan nhanh. Theo dõi thời tiết và cây giúp ngăn chặn kịp thời.

Tác hại chung của sâu bệnh hại cây trồng

Sâu bệnh làm cây yếu, giảm năng suất và chất lượng. Sâu vẽ bùa, rầy chổng cánh khiến lá rụng, cây còi cọc. Bệnh thán thư, đốm đen làm rụng quả non, quả xấu. Một vườn cam 1 ha mất 5-7 tấn quả, vườn xoài 2 ha mất 8-10 tấn nếu không xử lý, giảm thu nhập hàng chục triệu đồng.

Biện pháp phòng trừ sâu bệnh hại cây ăn quả hiệu quả

Chúng tôi đề xuất 3 nhóm biện pháp hiệu quả:

1. Canh tác: Chọn giống kháng bệnh, bón NPK 16-16-8 (15-20 kg/ha), vệ sinh vườn, trồng xen cây ổi, tỉa cành thoáng.
2. Sinh học: Nuôi kiến vàng (1 tổ/100m²), phun Bacillus thuringiensis (20g/10 lít nước) diệt sâu tự nhiên.
3. Hóa học: Phun Kumulus 80DF (20g/8 lít nước) cho bệnh sẹo, Trebon 0,2% (500 lít/ha) cho rầy, đúng liều và thời điểm.

Biện pháp	Ví dụ	Lợi ích
Canh tác	Trồng xen cây ổi	Xua rầy, giảm chi phí
Sinh học	Dùng kiến vàng	An toàn, bền vững
Hóa học	Phun Kumulus 80 DF	Hiệu quả nhanh, kiểm soát tốt

Ứng dụng công nghệ máy bay phun thuốc

Cánh Diều Việt giới thiệu DJI Agras T50 cho vườn lớn như Việt Yên (300 ha). Theo Bộ NN&PTNT, công nghệ này phun 1 ha trong 10-15 phút, tiết kiệm 90% nước, 30% thuốc, tăng năng suất 20-30%. Đăng ký tại https://canhdieuviet.vn/dang-ky-demo/ để trải nghiệm thực tế.

Kiểm soát sâu bệnh tăng năng suất 30-40%, quả đẹp, chi phí giảm. Vườn cam 1 ha thu thêm 5-7 tấn quả, vườn nhãn 1,5 ha tăng 6-8 tấn, lợi nhuận cao hơn hàng chục triệu đồng mỗi năm.

Liên hệ ngay với Cánh Diều Việt qua số hotline 05 6655 8899 để được hỗ trợ và tư vấn cụ thể hơn nhé!

Đọc thêm bài viết liên quan:

• Sâu Bệnh Hại Bưởi Và Cách Phòng Trừ Hiệu Quả Nhất 2023
• Sâu Bệnh Hại Dưa Chuột Và Biện Pháp Phòng Trừ Tốt Nhất 2023
• Các Loại Sâu Bệnh Trên Cây Na Và Cách Phòng Trừ Hiệu Quả